در قانون کار برای کارگران فوق العاده های مختلفی در نظر گرفته شده است در این بخش به توضیح و نحوه محاسبات آنها خواهیم پرداخت:
الف- فوق العاده نوبت کاری
ماده 56- کارگری که در طول ماه به طور نوبتی کار می کند و نوبت های کار وی در صبح و عصر واقع می شود (10%) و چنانچه نوبت ها در صبح و عصر و شب قرار گیرد ، (15%) و در صورتی که نوبت ها به صبح و شب و یا عصر و شب بیافتد (22/5%) علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد .
ملاک محاسبات در فوق العاده نوبت کاری،مزد ماهیانه کارگر بوده که می تواند مزد ثابت یا مزد مبنا باشد.
در ادامه برای درک بیشتر مطلب با یک مثال عددی را بیان خواهیم نمود.به طور مثال یک کارگر مزد روزانه 150 هزارتومان را دارد که مزد ماهیانه وی در شش ماه ابتدای سال برابر با 4650000 تومان و در شش ماه دوم سال 4500000 تومان خواهد بود اگر این کار گر به طور نوبتی و در شیفت های صبح و عصر و شب مشغول به کار گردد فوق العاده نوبت کاری وی برای حالت اول 697500 تومان و برای حالت دوم 675000 تومان خواهدبود.
جهت توضیحات بیشتر برای تعیین حالت نوبت کاری به دستورالعمل شماره 22 روابط کار مراجعه گردد.
ب- فوق العاده شب کاری:
ماده 58- برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی (35%) اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد .
کار درشب مطابق با ماده 53 کاری است که از ساعت 22 الی 6 صبح انجام گردد.
برای مثال کارگری با مزد روزانه 150000 تومان را در نظر بگیرید که در یک ماه 10 ساعت شب کاری دارد. برای محاسبه فوق العاده شب کاری ابتدا مزد ساعتی نامبرده را محاسبه سپس عدد حاصل شده را در تعداد ساعت کار در شب خواهیم نمود.
مزد ساعتی 20463=150000/7.33
هر ساعت شب کاری ۷۱۶,۲۰۵=20463*35/
فوق العاده شبکاری ماهیانه 7162050=10*716205
ج- فوق العاده اضافه کاری
ماده 59- در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است :
الف- موافقت کارگر . ب- پرداخت (40%) اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی
نکته مهم در خصوص اضافه کاری توافق کارگر برای انجام کار هست لذا کارفرما می تواند اگر کارگاه وی دارای شرایط خاصی می باشد به طور مثال به صورت فصلی تولید بالاتری داشته و نیاز به حضور کارگران در ساعات اضافی می باشد توافق کارگر را در قرارداد کار وی مطرح نماید.
همچنین کارگران نمی تواند بدون درخواست کارفرما در کارگاه مشغول به اضافه کار گردند.
اما محاسبات،در این قسمت دو نکته مهم می باشد یک محاسبه ساعات اضافه کاری،دو محاسبه مبلغ اضافه کاری
محاسبه ساعت اضافه کاری
اضافه کار به زمانی گفته می شود که در آن بازه کارگر بیش از موظفی خود مشغول به کار باشد.ساعت موظفی برابر است با تعداد روزهای عادی تقویم ضربدر 7 ساعت و 20 دقیقه که در نظر داشته باشید برای ماههای مختلف عدد متفاوتی را خواهید داشت.برای مثال آذر و دی ماه 1401 را در نظر بگیرید موظفی هرکدام به شرح ذیل می باشد:
تعداد روزهای عادی آذرماه 1401 26=4-30
ساعت موظفی آذرماه 1401 190/5= 7/33 * 26
تعداد روزهای عادی دی ماه 1401 24=6-30
ساعت موظفی دی ماه 1401 176= 7/33 * 24
اگر شخصی بیش از ساعات موظفی مشغول باشد باید به وی اضافه کاری پرداخت گردد.به طور مثال کارگری در دی ماه 1401 200 ساعت کارکرد داشته باشد میزان اضافه کاری وی برابر است با:
24=200-176
محاسبه مبلغ اضافه کاری
اگر کارگری روزانه 150000 تومان مزد دریافت نماید مبلغ اضافه کاری ساعتی وی برابر است با:
مزد ساعتی 20463=150000/7.33
اضافه کار ساعتی 28648=1.4*20463
فوق العاده اضافه کاری دی ماه 687556=24*28648
د – فوق العاده جمعه کاری
با توجه به اینکه روز جمعه روز تعطیل کارگران با مزد می باشد لذا مطابق با ماده 62 قانون کار، کارگرانی که به هر عنوان به روزهای جمعه کار می کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه (40%) اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد .
نحوه محاسبه فوق العاده کاری بر مبنای روز می باشد و میزان ساعت کارکرد در روز جمعه تاثیری بر این مبلغ ندارد.به طور مثال کارگری که یک ساعت مشغول به کار باشد با کارگری که 10 ساعت در روز جمعه کار کند هر دو از فوق العاده یکروز استفاده خواهند نمود اما طبیعی است که نفر دوم اضافه کار بیشتری خواهدداشت.
به طور مثال کارگری را در نظر بگیرید که مزد روزانه وی 150000 تومان می باشد این کارگر در هر صورت روز جمعه مشغول به کارشود باید مبلغ 60000 تومان علاوه بر مزددریافت نماید.
فوق العاده جمعه کاری شامل همه کارگران اعم از ثابت و نوبتی می باشد.
ه-فوق العاده ماموریت
به کارگران بر اساس ماده 46 قانون کار به دوحالت فوق العاده ماموریت پرداخت می گردد حالت اول کارگر برای انجام کار حداقل 50 کیلومتر از محل کارگاه اصلی دور شود در این حالت زمان مطرح نیست یعنی می توان دطی چند ساعت نیز این مامورت اتفاق بیفتد و اما حالت دوم کارگر ناگزیر باشد حداقل یک شب در محل ماموریت توقف نماید که در این حالت مسافت مطرح نیست به طور مثال می تواند کارگاهی در همان شهر باشد پس به ماموریتهای ساعتی که در طول روز برای انجام امور به کارگران داده می شود به شرط نداشتن حالتهای فوقمبلغی تعلق نمی گیرد.
مبلغ این فوق العاده حداقل برابر است با مزد ثابت یا مزد مبنای روزانه کارگران باشد یعنی باید به کارگر علاوه بر مزد روزانه خود یک مزد بعنوان فوق العاده پرداخت گردد.